Lander Garro: 'Dokumental-zuzendariak orkestra-zuzendariaren beharra beteten dau'

Alex Uriarte Atxikallende 2020-11-16 07:55   Barriketan

Proiektu aldetik, Lander Garro sasoiko dago: 2 urte, 4 hilabete eta egun bat dokumentalaren aurkezpen-bireagaz bete-betean dabil eta nobela barri bat labean dauka, Eider Rodríguezegaz alkarlanean ondu daben Bihotz handiegia lanaren itzulpen bikainaz gan.

1.- 2 urte, 4 hilabete eta egun bat dokumentala aurkeztu, Augustin Zubikarai nobela-bekea irabazi eta Etxepare-Laboral Kutxa Itzulpen Saria eskuratu dozuz pandemia-urte honetan; proiektu aldetik urte oparoa izan da zuretzat, ezta?

Berez, itzulpena orain dala urte pare bat egin genduan, Augustin Zubikarai Sariketako nobelearen zati nagusia oraindino egiteko daukat eta dokumentalaren proiektua, ostera, 2016an hasi genduan eta 2020an amaitu dogu. Beraz, 2020 honetan, ikusgarritasun handia lortu dot, baina, berez, lanak lehenagotik datoz eta urteetako bilakabide baten ondorioa dira.

2.- Lehenengo eta behin, jo daigun dokumentalera: 2 urte, 4 hilabete eta egun 1 lan honetan insumisinoaren gaia jorratu dogu, baina sei persona desbardinek amankomunean daben ikuspuntu batetik proiektauta, nondik dator lan hau?

Dokumentalaren idea Gaizka Arangurenek izan eban: Gaizka Aranguren 90. hamarkadan Euskal Telebistan beharrean ibitako kazetari entzutetsu bat da; bera be insumisoa izan zan eta telebistako lana itxi behar izan eban Iruñako kartzelan sartzeko eta, egia esan, betidanik izan dau dokumental bat egiteko amesa. 2002an, aitaturiko kartzelea eraitsi ebenean, kamara batzukaz sartu ziran eta hamaikatxu irudi grabau zituen. Irudi horreek hainbat urtetan gordeta egon dira, baina ez ekien zelan bideratu; halan, nigan pentsau eben, proiektu hori egiteko, izan be, nik urteak neroazan dokumentalak edo saioak egiten (Euskalonski, Sautrela...) eta halantxe proponidu eustien.

3.- Lanaren egiturea bera be, apur bat katramilau egin dozu, moduren baten esateko: sei protagonista dira nagusi hasieran, euren testigantzakaz; amaiera aldera, baina, zelanbateko azalpena emoten da. Gidoiaren sorkuntza-prozesua nahasia izan da?

Gidoiaren prestaketea, esan dozun lez, beti da konplejua: hasieran, oinarria izango dan eskema orokor bat prestetan dozu, nondik norakoak marketan dituana; aurrera egin ahala, alkarrizketak egiterakoan, jenteak danatariko erantzunak emoten ditu, eta danak ez dira prestauta zenduan eskema horren ereduetan sartzen. Hori oso ederra da, zure aurre-eskema hori eraldatu eta hobetu egiten daualako eta historiaz aurretik izandako ikuspuntua argitu egiten deutsulako. Baina, jakina, horrek lan gehigarri bat be exijitzen dau. Nire ustez, dokumental-zuzendariak, gidoia atontzerakoan, orkestra-zuzendari baten beharra beteten dau: alkarrizketatuek musikari-lanak egiten ditue, bakotxak bere musikea sortzen dau; zuzendariak, barriz, musika hori guztia antolatu eta serenata eder bat sortu behar dau. Gure kasuan, abiapuntua sei lagunen bizitzea da. Norbanakook amankomunean dabena zera da, seirak kartzelan egon zirala eta, 30 urte pasauta, seirek insumiso izaten jarraitzen dabela. Euren testigantzek lanaren ardatza osotu dabe; eurez gan, beste horrenbeste lagun alkarrizketatu doguz. Dokumentala 90. hamarkadako insumisino-mobimenduakaz hasten da eta 2020ra arte luzatu, Greziako Lesbos irlako Moriako errefuxiatu-gunean grabau genduan pasartera arte.

4.- Emakumeak edo errefuxiatuak moduko kolektibo zapalduentzako tartea be gorde dozu dokumentalean, insumisinoaren korronteagaz lotuta al dagoz talde azpiratuok?

Bakotxa bere eran, bai. Lehenengo eta behin, argitu behar da insumisinoaren hazia 90. hamarkada hasierako mobimendu anarkistak eta akrak dirala. Ordura arte, soldadutzea egitera joan beharra modu naturalean ulertzen zan, derrigortuta baina inertziaz egiten diran gauzak lez, esaterako, katekesia, jaunartzea edo gizarte atzerakoi eta erritualista honetan dagozan beste hamaikatxu kontu. Hamarraldi horretako mobimendu anti-autoritarioak (anarkismoa zein korronte akrak) zeharo feministak ziran eta, hortaz, badauka loturarik emakumeakaz. Jendartearen zati handi bat, ganera, oso berandu iritsi zan insumisinoaren-olatura: euskal ezker politikoa ez zan sasoiz ailegau eta, are gitxiago, euskal eskumea; hori dala-ta, korrontea kolektibo oso txikiek sustatu eben hasieran eta, jakina, kolektibootan emakume piloa egoan. Kontua da emakumeak soldaduskara joateko deituak ez egozanez, ikusgarritasuna galdu ebela. Baina gai honen barrenean funtzino sozial oso inportanteak izan zituen. Kasurako, Kontxita Beitiaren alkarrizketea aitatuko neuke: Frankismo-sasoi latzean, lehendabiziko ikastolatako bat zabaldu eban Donostian, euskerea irakasteko; garai hartan antisistema bat izan zan, frankismoaganako insumiso bat. Bere semea, Peio, ostera, insumisoa izan zan eta Kontxita Beitia Gipuzkoako Insumisoen Gurasoen Alkarteko kidea izan zan, eta berea lako beste seme ugariren alde burruka egin eban. Beraz, bai, emakumeena be insumisinoaren gaiagaz esku-eskutik doan subjektu sozialatako bat da.

5.- Ze harrera izan dau dokumentalak bere aurkezpen-biran?

Oso ondo joan da. Giza Eskubideen Zinemaldian aurkeztu genduan, joan dan maiatzean; niretzako, ekimen horren barruan aurkeztea oso berezia izan zan, egitasmo erreferentea dalako niretzat. Horren ostean, herri frankotatik deitu gaitue lana aurkezteko. Deseskaladearen kontuagaz lasai antzean ibili ginan; orain, barriz, birusaren bilakaereagaz istuago gabiz, baina aurkezpen-bireagaz aurrera goaz. Ganera, ordu-aldaketak edo aforoa lako egokitzapenak egin behar izan doguz, egoereak derrigortuta. Oro har, orain arteko esperientzia oso positiboa izaten dabil, insumisinoaren gaia jente askok ikutu daben gaia dalako eta danatariko testigantzak kontetan deustiezalako.

6.- Proiektuen nahasmen honen barruan, Augustin Zubikarai Nobela Bekea be eskuratu dozu, Faith elabarri-bozetoagaz; zelan jaso dozu sariketa hau?

Poz handiagaz hartu dot. Nire lehendabiziko narrazino-liburua publikau nebanetik 16 urte pasau dira (Orain galdera berriak ditut, Txalaparta, 2004) eta gogoan daukat lan ha Joseba Jaca Bekatara aurkeztu nebala; sasoi hartan sariketa ha oso entzutetsua zan eta, tupustean, Eider Rodríguezek eta biok beka bat irabazi genduan. Epaimahaian, besteak beste, guretzako upealako erreferentea zan Joxe Azurmendi egoan eta, egia esan, txapelketa hori zeharo inportantea izan zan niretzat. Dana dala, gerora ez naz lehiaketatara edo bekatara aurkeztu-zalea izan; halango baten, baina, Gerra Txikia nire lanaren bigarren zatia idaztea otu jatan eta sariketa hau, 2003an lez, guztiz ustebakoan etorri jat. Ezustea ez da izan idazten nengoan horrengan sinisten ez nebalako, ni bereziki idazle irabazlea ez nazelako baino. Lanera etorrita, aitatu dodan lehen nobelako Xabier Ugarte protagonistearen bigarren pasarte bat kontauko dot: personajea kartzelatik urten eta ha atzean lagaten saiatuko da. Gogoa neukan ideologiaren dialektika hori modu horretan lantzeko eta azaltzeko zelan persona askorengan euskal gatazkea kondena antzeko zeozer dan. Orokorrean, orain arte aurkezturiko lanagaz pozarren nago, konfidantzea daukat nigan eta saiatuko naz ahalik eta lan txukunena egiten.

7.- Orain, Faith errealidade bihurtzeko, urte bete izango dozu; zelan doa sormen-prozesua?

Egia esateko, momentu honetan alboratuta daukat. Konfinamendu-aroan dezente idatzi neban, baina sariketara aukeztu ostean gelditu egin neban sokea. Orain, aukeratua izan danez, zelan edo halan, jarraitzera derrigortuta nago. Bestalde, liburu honegaz bestelako kontu bat be pasau jat: orain arte, idazketa-prozesua oso konplejua eta gatxa izan da niretzat, mendi bat igotearen pareko esfortsu nekeza; ganera, beti igarri izan dot presinoa nire personeagan eta irakurleak nahiz kritikea konbenzitzeko beharrizana. Baina 'Faith' lanagaz bilakaera desbardina sentidu dot: nik neuk gura nebalako hasi nintzan idazten eta, idazketeagaz hasi orduko, kargutu nintzan ez neukala inongo presinorik. Ez dakit arrazoia zehatz zein izango ete dan, baina ez dot igarri hartzailea ni epaitzeko atezuan dagoanik, nik zer idatziko jasoteko desiraz baino; alde horretatik, irakurlea dan berbalagunaganako ikuspegi-aldaketa bat sentidu dot, nik zer idatziko gogotsu igarri dodalako. Horrezaz gan, ez naz instituzino literarioen esperoan egon: kritkearen ordez, irakurlegan baino ez dot pentsau. Esan dodan lez, sariketara aurkezturiko txatala baino ez dot egin, baina gogoa handia daukat nire agendean idazketeari tartetxu bat egiteko. Ganera, autortu behar dot 'Faith' oso Lander Garroren estilokoa izango dala: umoretsua, dinamikoa, bizia, txinpartatsua... ez naz prosa lodia, ulertzen gatxa edo kriptikoa idatzi-zalea. Horren ordez, gurago dot zuzenako zein gardenago idatzi eta, alde horretatik, nire estiloaganako fidel mantendu nazelakoan nago.

8.- Eider Rodríguezegaz alkarlanean, Etxepare-Laboral Kutxa Itzulpengintza Saria eskuratu dozu eta Bihotz Handiegia lanetik Un corazón demasiado grande jaio da. Espero al zenduan sari hau?

Ez, inondik inora be. Sari hau ia-ia zerutik heldu jaku. Sariketea sorpresaz hartu dogun arren, sari honen atzean dagoana ez jat tupustean heldu; izan be, sari honen atzean liburu benetan zoragarri bat dago eta, nire ustez, Euskal Herrian dagoan idazle harrigarrienetako baten libururik bikainena izan daiteke. Euskal narratibak eskaini deuskun harribitxi gorenetako bat da niretzat, benetan: ikuspegi oso partikular bat, biziaganako perspektiba ilun eta sarkastiko bat, sinbologiak lantzeko daukan gaitasuna... Oro har, liburu horrek upealako bidea egin dau: Estaduko argitaletxerik ospetsuenak (Mondarori Editorialak) argitarau eta espainiar kritikeak begi oso onez hartu dau. Nik, egia esateko, itzulpenagaz loturiko beharra egin dot, baina sari hau liburuak berak irabazi dau, daukan maila altuagaitik. Itzulpen-lanari jagokonez, oso serio hartu neban eta testuari doinua topetako buruhauste handiak izan nituan. Nire ustez, itzulpengintzeak daukan sekretuetako bat horixe da: alkarren artean zerikusirik ez daukien hizkuntzen arteko itzulpenetan, testuari itzuliko dan hizkuntzean tonua edo doinua bilatzea, jatorrizkoa ahalik eta fidelen jaso daian. Horrek lan erraldoia eta buruhauste piloa dakarz, baina benetako saria liburuak berak irabazi dabela esango neuke. Amaitzeko, itzulpena Eiderren eta bion artean egin dogu eta, hortaz, bere itzulpen-lana be goraipatzekoa da.

9.- Etorkizunera begira, ze asmo daukazu? Faith lantzeaz gan, sorpresaren bat?

Beste dokumental bat grabetan eta atontzen nabil. Momentu honetan, horreri eskaintzen deutsat nire denpora gehiena. Dana dala, beste dokumental bat be badaukat buruan: nire amaren ingurukoa izango da. Bestalde, fikzino bat egiteko proiektua be badaukat; oraingoz, geldirik dago, baina geroz eta itxura hobea hartzen dabil apurka-apurka. Ez dot egundo fikzino luze bat filmetako aukerarik izan eta gogotsu nago. Aktoreakaz behar egitea be faltan dodan zeozer da, niretzat desafioa dalako: euren testuak sinisgarri egitea, aktoreen ahotsak naturaltasunez moldatzea... hori dana piloa gustetan jat. Kontua da, holakoak aurrera atara ahal izateko, diru-laguntzinoak behar dirala eta mundu hori oso nahasia dala. Ganera, ni pazientzia oso gitxikoa naz eta hori be aldatu beharko neukean zeozer da, holako proiektuak aurrera atara gura badodaz.

Ikusi argazki guztiak handiago